سومار
سومار یکی از شهرهای کوچک مرزی در استان کرمانشاه در غرب ایران است. سومار اولین شهری بود که در جنگ تحمیلی عراق برضد ایران به اشغال نیروهای عراقی درآمد و خسارات فراوانی دید.
سومار یکی از بخش‌های شهرستان قصرشیرین از توابع استان کرمانشاه و نزدیک‌ترین شهر ایران به بغداد است و ده کیلومتر با مرز عراق و هجده کیلومتر با شهر مندلی عراق فاصله دارد. این شهر از شرق به شهرستان ایوان، از شمال به نفت‌شهر، از غرب و جنوب به عراق و دهستان بولی از بخش چوار شهرستان ایلام محدود می‌شود.[۱]
سومار در میان دره‌های ارتفاعات سارات، چغاامان و اردوبان قرار دارد.[۲] این شهر دارای آب و هوای گرمسیری و بارندگی کم و در قلمرو نواحی نیمه‌بیابانی واقع است. رودخانه کنگیر مهم‌ترین رودخانه جاری در سومار است که اهمیت بسزایی دارد.
نژاد مردم سومار آریایی و زبان آن‌ها کردی کرمانشاهی است. اکثریت مردم شیعه و تعدادی اهل سنت هستند.
سومار و نفت‌شهر در دسترس‌ترین اهداف برای عراق بودند که مأموریت هجوم به این منطقه را لشکر ۱۲ زرهی از سپاه دوم ارتش عراق بر عهده داشت
از آغاز سال ۱۳۵۹ شهرهای مرزی سومار، نفت‌شهر و پاوه زیر آتش پراکنده عراق قرار گرفتند.[۶] جاده‌های اصلی قصرشیرین ـ نفت‌شهر از تنگاب کهنه تا سومار در ۱۹ شهریور ۱۳۵۹ در کنترل نیروهای سپاه دوم ارتش عراق درآمد. آتش توپخانه روی پاسگاه‌های مرزی تشدید شد و لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه دفاع از سومار را بر عهده گرفت. با این شرایط مردم مجبور به ترک شهر شدند و به استان ایلام (ایوان) نقل مکان کردند
ارتش عراق در ۳۰ شهریور ۱۳۵۹، با اشغال منطقه گیسکه، بر دره میان‌تنگ و دشت سومار تسلط کامل یافت و ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ با هجوم سراسری و به‌کارگیری لشکر ۱۲ زرهی در محور مندلی ـ سومار، سومار به طور کامل به اشغال نیروهای عراق درآمد.
در پی هجوم عراق، هسته‌های مقاومت از نیروهای ارتش، سپاه و نیروهای ژاندارمری و نیروهای مردمی مرزنشین تشکیل شد.
سومار از دیدگاه عملیاتی، یک منطقه مجزا محسوب می‌شد؛ زیرا ارتفاعات صعب‌العبور شریفان و کوخ‌گچ در شرق سومار مانع از انجام عملیات‌های گسترده می‌شد و تا آبادی زرنه در حدود پنجاه کیلومتری شرق سومار هیچ‌گونه هدف تاکتیکی وجود نداشت.
دو گردان ضدهوایی و توپخانه از ارتش عراق در ۲۹ مهر ۱۳۵۹ به سومار انتقال یافت.
برای آزادسازی ارتفاعات شرقی سومار، ۲۸ آبان ۱۳۵۹ ارتش جمهوری اسلامی با اجرای عملیات عاشورا نیروهای عراقی را غافل‌گیر و ارتفاعات را فتح کرد؛ ولی روز بعد، با پاتک عراقی‌ها دوباره تمامی ارتفاعات به اشغال دشمن درآمد.
پس از عملیات زین‌العابدین، جبهه نفت‌شهر ـ سومار جبهه پدافندی شد و جنگ در جبهه جنوب (خوزستان) ادامه پیدا کرد.
آیت‌الله خامنه‌ای (نماینده امام در شورای عالی دفاع) ۱ اردیبهشت ۱۳۶۰ از جبهه‌های سومار و گیلان‌غرب بازدید کردند.
در سال ۱۳۶۱ ارتش عراق در پی شکست در جبهه‌های جنوبی استراتژی خود را تغییر داد و با عقب‌نشینی سراسری آن‌ها شهرهای زیادی آزاد شد. همان سال نیروهای عراقی از جبهه سومار هم عقب‌نشینی کرده و در ارتفاعات مستقر شدند.
نیروهای عراقی ۱۰ تیر ۱۳۶۱ شهرهای قصرشیرین، گیلان‌غرب، سومار و مهران را با توپخانه سنگین گلوله‌باران کردند. همچنین در ارتفاعات سومار و جاده‌های این منطقه ۴۸۰۰ مین ضد نفر و ضد تانک قرار دادند که نیروهای ایرانی کشف و خنثی کردند.
نیروهای ارتش و سپاه ایران ۹ مهر ۱۳۶۱ عملیات مسلم‌بن‌عقیل را در غرب سومار به منظور آزادسازی ارتفاعات سومار به مدت هفت روز انجام دادند و روی ارتفاعات گیسکه و کهنه‌ریگ مسلط شدند و مندلی عراق در تیررسشان قرار گرفت. پس از این عملیات، جنگ در جبهه سومار در حدود سه سال راکد شد.
در سال ۱۳۶۴ چندین عملیات ایذایی شامل عملیات ظفر در ۹ تیر ۱۳۶۴، عملیات گیسکه در ۳۱ تیر ۱۳۶۴، عملیات تپه‌سرخی در ۳ مهر ۱۳۶۴، عملیات منطقه عمومی سومار در ۲۹ مهر ۱۳۶۴ و عملیات شمال سانوابها در در ۱۵ آبان ۱۳۶۴ انجام شد.[۱۸]
در سال ۱۳۶۵ ارتش عراق قسمتی از ارتفاعات آزادشده در عملیات مسلم‌بن‌عقیل را مجدد اشغال کرد.[۱۹]
اوایل دی ۱۳۶۵ عراق سومار را هدف حمله‌های سنگین توپخانه و هوایی قرار داد. دهم دی، نیروی هوایی عراق خط مقدم جبهه ایران در نزدیکی سومار و بیمارستان صحرایی ۵۲۸ سومار را بمباران شیمیایی کرد.
آخرین عملیات در جبهه سومار ـ نفت‌شهر را نیروی زمینی ارتش در ۲۳ دی ۱۳۶۵ برای پشتیبانی از عملیات کربلای ۵ در شلمچه اجرا کرد.
ارتش عراق در ۱۶ مهر ۱۳۶۶، منطقه عملیاتی سومار را به‌شدت بمباران شیمیایی کرد که صد نفر به شهادت رسیدند و ۱۳۵۰ نفر مجروح شدند.
در پی این حمله، علی‌اکبر ولایتی، وزیر خارجه وقت، در نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل، خواستار رسیدگی فوری شورای امنیت به این موضوع شد. او ضمن یادآوری این نکته که سازمان‌های بین‌المللی و دولت‌ها مجوز استفاده از سلاح‌های شیمیایی را به عراق داده‌اند، گفت که ایران هم قدرت استفاده از سلاح شیمیایی را دارد، اما به خاطر احترام به حقوق انسانی، اصول اسلامی و حقوق بین‌الملل تاکنون مقابله نکرده است.
چند روز بعد از پذیرش قطعنامه ۵۹۸، یعنی ۳۱ تیر ۱۳۶۷، عراق به ایران حمله کرد و یکم مرداد سومار را اشغال کرد.]
سرانجام در ۱۰ مرداد ۱۳۶۷ با تلاش نیروهای رزمنده سپاه و بسیج، سومار به طور کامل از اشغال نیروهای عراقی آزاد شد]
نقشه نظامی پیشروی عراق در سومار و اشغال آن در مرداد ۱۳۶۷، در کتاب سایه تاک، خاطرات رحیم افشاری، آمده است.
نزدیک به هزار هکتار از زمین‌های سومار و اطراف آن آلوده به مین هستند.
سومار هم‌اکنون کم‌جمعیت‌ترین شهر ایران است. طی آخرین سرشماری حدود ۱۸۰ نفر در سومار سکونت دارند. طرح تبدیل شهر سومار به ناحیه تجاری و ایجاد بازارچه مرزی در آن در دست بررسی است