عملیلات کربلای 5 سخت ترین عملیات جنگ هشت ساله دفاع مقدس به فرماندهی محسن رضایی
اولین خط دفاعی دشمن دژی بود که در یک سمت آن سنگر‌های بتونی برای استراحت نیرو و در سمت مقابل، سنگر‌های دیده بانی و تیربار با مهمات آماده و سنگر‌های تانک احداث شده بود. این دژ، دشمن را از موقعیت ممتازی برای اشراف و تسلط کامل بر منطقه برخوردار می‌کرد. در پشت خط اول چند موضع هلالی شکل احداث، که قطر هر یک به ۳۰۰ الی ۴۰۰ متر و ارتفاع آن به ۵ تا ۶ متر می‌رسید.
عراقی‌ها سراسیمه نیرو‌های بسیاری را به منطقه شلمچه آوردند تا ایرانی‌ها را عقب بزنند. قرار ب. د. عملیات ساعت ۲ نیمه شب آغاز شود که خبر رسید شاید عملیات لو رفته باشد. پس ساعت شروع عملیات را پیش انداختند و ساعت ۱ و ۳۵ دقیقه بامداد رمز عملیات اعلام شد.
دشمن که زمین داده بود تا نیروهایش را حفظ کند و تا غرب نهرجاسم عقب نشسته بود، در چهارراه شلمچه مقاومت می‌کرد. عملیات در غرب نهر جاسم تا شب نوزدهم عملیات (۷ بهمن ۱۳۶۵) ادامه داشت.
جبهه ایران و عراق به خونین‌ترین روزهایش رسیده بود و تمام قدرت در طرف در زمین محدود شلمچه به میدان آمده بود. عراق حدود دو سوم استعداد ارتش خود یعنی ۱۸۰ تیپ را وارد منطقه نبرد کرده بود. می‌توان گفت: شدیدترین و گسترده‌ترین عملیات در میان ۹۰ عملیات دفاع مقدس، کربلای ۵ بوده است.
همزمان با کربلای ۴ بنا شد ارتش در جبهه نفت شهر، عملیاتی با نام کربلای ۵ انجام شود تا توان عراق در دو جبهه درگیر شود. با توقف عملیات کربلای ۴، عملیات کربلای ۵ در جبهه نفت شهر هم لغو شد. با قطعی شدن عملیات کربلای ۵ در شلمچه، به نیرو‌های ارتشی نقفت شهرو سومار هم دستور دادند طرح عملیاتی کربلای ۵ را با نام کربلای ۶، ۴۸ ساعت پس از کربلای ۵ اجرا کنند، اما فرماندهان نگران آمادگی دشمن در این منطقه بودند. فشار رکبلای ۵ که زیاد شد، کربلای ۶ باید آغاز می‌شد. انگار دشمن از عملیات بو برده باشد، همزمان با حرکت نیروها، منطقه را زیر آتش گرفت و رزمنده‌ها تا به خط مقدم برسند، چند نفر شهید دادند. رزمنده‌ها به عقب برگشتند و عملیات متوقف شد.
همزمان با عملیات کربلای ۵، ارتش عراق به شهرها، نفتکش‌ها و تاسیسات نفتی ایران حمله کرد و تا سال ۶۶ به این حملات ادامه داد. ایرانی‌ها که تا قبل از این در دریا محتاطانه عمل می‌کردند، به همه حملات عراق، پاسخ دادند. با ورود نظامی ابرقدرت‌ها به خلیج فارس، جنگ وارد مرحله جدیدی شد.
منطقه شلمچه به لحاظ اهمیت سیاسی و نظامی‌آن، به عنوان یکی از معابر وصولی شهر بصره، همواره در زمره اهداف قوای نظامی جمهوری اسلامی‌ایران قرار داشت. در صورت تسلط بر این منطقه، جمهوری اسلامی می‌توانست برتری خود در جنگ را به اثبات برساند.
منطقه عملیاتی شلمچه که در جنوب شرقی شهر مهم بصره قرار گرفته و تقریبا نزدیک‌ترین محور وصولی به این شهر به شمار می‌آید، به مناطق و محور‌های زیر محدود بود:
از شمال، به آب گرفتگی جنوب زید
از شرق، به دژ مرزی ایران و عراق
از جنوب، به رودخانه اروند و اروند صغیر
از غرب، به کانال زوجی و شهر‌های تنومه و الحارثه
این منطقه از تعداد زیادی نهر، کانال، خاکریز، جاده و… تشکیل شده است که همه آن‌ها در بخش شمالی اروند قرار دارند. هم چنین، آب گرفتگی‌های متعددی در این منطقه وجود دارند که از سوی ارتش عراق به عنوان موانعی در مقابل هر گونه نفوذ قوای جمهوری اسلامی‌ایجاد شده اند.
منطقه عملیاتی در حوزه پدافندی سپاه سوم عراق بود و سه لشکر ۱۱ پیاده، ۵ مکانیزه و ۳ زرهی در این منطقه مستقر بودند. با شروع عملیات، تعداد دیگری از لشکر‌های عراق به تدریج در منطقه عملیاتی حضور یافتند.
براساس موجودی ۲۰۰ گردان نیرو، نحوه رزم به شکل زیر طراحی شد:
قرارگاه خاتم الانبیاءصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به عنوان قرارگاه مرکزی.
قرارگاه کربلا تحت فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم هدایت نیرو‌های زیر را به عهده داشت: لشکر ۲۵ کربلا/ لشکر ۴۱ ثارالله علیه‌السلام/ لشکر ۳۱ عاشورا/ تیپ مستقل ۳۳ المهدی (عج) / تیپ مستقل ۱۸ الغدیر/ تیپ مستقل ۴۸ فتح.
قرارگاه نجف تحت فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاءصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم هدایت نیرو‌های زیر را بر عهده داشت: لشکر ۱۷ علی بن ابی طالب علیه‌السلام/ لشکر ۵ نصر/ لشکر ۱۰۵ قدس/ لشکر ۱۵۵ ویژه شهدا/ لشکر ۲۱ امام رضا علیه‌السلام/ تیپ مستقل ۵۷ حضرت ابوالفضل علیه‌السلام/تیپ مستقل ۱۲ قائم (عج).
قرارگاه قدس تحت فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاءصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم هدایت نیرو‌های زیر را بر عهده داشت: لشکر ۲۷ محمد رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم / لشکر ۷، ولی عصر (عج) / لشکر ۸ نجف اشرف / لشکر ۱۴ امام حسین علیه‌السلام / لشکر ۳۲ انصارالحسین علیه‌السلام/ تیپ مستقل ۴۴ قمربنی هاشم علیه‌السلام.
هم چنین، گردان مستقل ۳۸ زرهی ذوالفقار، تیپ ۲۰ زرهی رمضان و تیپ توپخانه ۱۵ خرداد تحت امر قرارگاه خاتم الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بودند. در مجموع، ۲۴ گردان توپخانه، آماده آتش وجود داشت.
در جریان عملیات نیز قرارگاه عملیاتی نوح و تیپ‌های مستقل ۱۱۰ خاتم الانبیاءصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و ۲۲ بدر به نیرو‌های عمل کننده ملحق شدند.
عبور از موانع نفوذ ناپذیر دشمن در شرق بصره و حضور در حومه این شهر به گونه‌ای اهمیت یافت که متعاقب این عملیات:
*موقعیت سیاسی و نظامی‌عراق تضعیف شد و در نتیجه حملات گسترده این کشور به مراکز اقتصادی، صنعتی و مسکونی ایران بار دیگر آغاز شد.
*اوضاع جبهه‌های نبرد به سود قوای نظامی‌ایران تثبیت شد و سپاه پاسداران یکی از ارزنده‌ترین تجارب نظامی‌خود را کسب کرد.
*تلاش‌های بین‌المللی برای پایان دادن به جنگ افزایش یافته و به تصویب قطع نامه ۵۹۸، که در آن برای اولین بار تا حدودی نظریات جمهوری اسلامی‌ایران لحاظ شده بود، در شورای امنیت سازمان ملل انجامید.
*حضور گسترده نظامی‌امریکا و متحدین او در خلیج فارس آغاز شد و یکی از هواپیما‌های مسافربری ایران توسط ناوگان امریکا ساقط گردید.
*تعدادی از حجاج بی دفاع ایران توسط رژیم سعودی به شهادت رسیدند.
مناطق و تاسیسات آزاد شده
۱۲ کیلومتر پیشروی به طرف بصره و آزاد کردن ۱۵۰ کیلومتر مربع
آزاد سازی پاسگاه‌های بوبیان، شلمچه، کوت سواری و خین
آزاد سازی ۱۴ کیلومتر از جاده آسفالته شلمچه – بصره
آزاد سازی جزایر بوارین، فیاض و ام الطویل
آزاد سازی ۱۱ قرارگاه تیپ ارتش عراق
آزاد سازی روستا‌های خرنوبیه، سعیدیه، حنین، سلیمانیه، هسجان، جاسم
عبور از کانال ماهی گیری، نهر دوعیجی و جاسم
استقرار در ۱۰ کیلومتری بصره
تصرف دریاچه بوبیان و بخشی از کانال ماهی
تجهیزات منهدم شده دشمن
بیش از ۸۰ فروند هواپیما
۷۰۰ دستگاه تانک و نفربر
۲۵۰ قبضه توپ صحرایی و ضد هوایی
صد‌ها قبضه انواع ادوات نیمه سنگین
۱۵۰۰ دستگاه خودرو
۴۰۰ دستگاه انواع ادوات مهندسی و رزمی
مقدار زیادی سلاح سبک و مهمات
در این عملیات ۸۱ تیپ و گردان مستقل دشمن منهدم و ۲۴ تیپ و گردان مستقل نیز آسیب کلی دیدند و تعداد ۴۰ هزار نفر کشته یا زخمی‌و ۲۷۰ نفر نیز اسیر شدند.
ارزشمندترین منطقه موجود شلمچه بود که دشمن در آن مستحکمترین مواضع و موانع را داشت، به طوری که عبور از آن‌ها غیرممکن می‌نمود و با توجه به اصول نظامی شناخته شده و محاسبات کمی، ضریب موفقیت بسیار ناچیز بود و بالطبع تضمین پیروزی از سوی فرماندهان عملیات را غیر ممکن می‌ساخت؛ لیکن ضرورت غیر قابل انکار ادامه جنگ در آن موقعیت و لزوم تسریع در تصمیم‌گیری پس از عملیات کربلای ۴ سبب گردید که صرفا برای انجام تکلیف و با امید به نصرت الهی، تمامی نیرو‌های خودی اعم از رزمنده و فرمانده برای عملیات بزرگ کربلای ۵ آماده شوند.
حمدانی از فرماندهان گارد ریاست جمهوری عراق می‌گوید: «حمله (کربلای ۴) ایران به کلی شکست خورد و رقابتی میان فرماندهان سپاه سوم و هفتم عراق که همیشه موفق بودند، پدید آمد. فرمانده سپاه سوم، طالی الدوری برای اینکه نشان دهد ایران را شکست داده است، امار و ارقامی از تلفات فوق العاده سنگین نیرو‌های ایرانی ارائه داد که غیر منطقی به نظر می‌رسید.
شکستن خطوط و استحکامات و پیشروی در شرق بصره، توانایی‌ها و قابلیت‌های نظامی‌عراق را بار دیگر، زیر سؤال برد، چنان که روزنامه آبزِرِور چاپ پاریس به نقل از کارشناسان غربی نوشت: «برای اولین بار از آغاز جنگ تاکنون، ناظران و کارشناسان غربی در مورد امکانات دفاعی عراق دچار تردید شده اند.»
